Dieta roślinna dla dzieci — czy to dobry pomysł?

Diety roślinne różnią się między sobą stopniem wykluczenia produktów odzwierzęcych. Najczęściej stosowana jest dieta wegetariańska wykluczającej jedynie mięso. Natomiast dieta wegańska jest restrykcyjną odmianą wegetarianizmu, gdyż nie dopuszcza się w niej spożywania żadnych produktów pochodzenia zwierzęcego. Składnikami pokarmowymi, których ryzyko wystąpienia niedoborów jest wysokie, są: białko (aminokwasy egzogenne), witamina B12, witamina D, wapń, żelazo, cynk, jod, długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega 3. Stosując dietę roślinną u dzieci, należy solidnie przyłożyć się do jej właściwego bilansowania.

Czy dieta roślinna jest bezpieczna dla dzieci?

Światowe towarzystwa dietetyczne i pediatryczne tj.: Academy of Nutrition and Dietetics, American Dietetic Association, Canadian Paediatrics Association, w opublikowanych stanowiskach stwierdzają, że dobrze zaplanowana dieta wegetariańska, w tym wegańska, w której zadbano o zawartość wszystkich składników pokarmowych, może stanowić zdrową alternatywę sposobu żywienia we wszystkich okresach życia, również u dzieci i nastolatków. Wytyczne europejskie dotyczące zasad żywienia niemowląt, na których opierają się polskie wytyczne, są bardziej zachowawcze. Podkreślają, że choć odpowiednio zbilansowana dieta wegetariańska i wegańska z zastosowaniem suplementacji może spełniać wymagania dziecka na składniki odżywcze, to istnieje ryzyko niedoborów, jeżeli rodzice nie przestrzegają zaleceń. Ryzyko niedoborów rośnie wraz z poziomem restrykcji w diecie. Niemowlęta i małe dzieci na diecie wegańskiej i wegetariańskiej powinny znajdować się pod opieką dietetyka i stosować odpowiednią suplementację, szczególnie witaminy B12.

Składniki odżywcze wymagające szczególnej uwagi

Białko- poza zapewnieniem odpowiedniej wartości energetycznej diety konieczne jest zapewnienie w niej właściwej podaży białka, a wraz z nim odpowiedniej ilości aminokwasów egzogennych.

Białka pełnią wiele ważnych funkcji:

• Wspomagają wzrost, regenerację i prawidłowe działanie mięśni oraz innych tkanek tj.: ścięgna, więzadła, skóra, włosy i paznokcie.
• Są niezbędne do produkcji hormonów, enzymów i neuroprzekaźników. Związki te odgrywają w organizmie bardzo ważne role, polegające między innymi na regulowaniu procesów zużywania i magazynowania węglowodanów, białek i tłuszczów.
• Uczestniczą w tworzeniu przeciwciał stanowią więc fundamentalny element układu odpornościowego.
• Są niezbędne do wytwarzania hemoglobiny, substancji dostarczającej tlen do pracujących mięśni.
• Są niezbędne do regulowania objętości płynów ustrojowych i gospodarki wodnej organizmu.

Białka są wielkocząsteczkowymi związkami organicznymi, zbudowanymi z aminokwasów. Organizm wykorzystuje 20 aminokwasów do produkcji własnych białek. Natomiast ze względu na rolę, jaką aminokwasy odgrywają w żywieniu człowieka, przyjęto podział na aminokwasy endogenne, egzogenne i warunkowo egzogenne. Aminokwasy endogenne są produkowane przez organizm w ilości wystarczającej, aby zaspokoić potrzeby organizmu. Aminokwasy egzogenne muszą być w całości dostarczone z dietą, gdyż organizm ich nie wytwarza, natomiast aminokwasy warunkowo egzogenne są wytwarzane przez organizm, jednak w niektórych warunkach ich synteza może być niewystarczająca i muszą być uzupełnione wraz z dietą. Przykładem aminokwasu względnie egzogennego jest histydyna, która jest niezbędna w okresie intensywnego wzrostu u dzieci.

Prawie wszystkie produkty pochodzenia roślinnego dostarczają̨ białka o niskiej wartości odżywczej, czyli białka niepełnowartościowe. Wyjątek stanowią̨ nasiona roślin strączkowych i orzechy, które wykazują̨ wyższą wartość odżywczą̨ w porównaniu z białkami pochodzącymi z innych produktów roślinnych. Najwyższą̨ wartość odżywczą̨ ma białko soi, w następnej kolejności – ciecierzycy, a najmniejszą – soczewicy i grochu. W nasionach roślin strączkowych jest od 20,5 g (ciecierzyca) do 35 g (soja) białka, co oznacza, że produkty te są̨ bogatym źródłem tego składnika. Dobrym sposobem na zwiększenie wartości biologicznej białka w posiłku, w skład którego wchodzą̨ rośliny strączkowe jest łączenie ich z produktami zbożowymi, ponieważ białka obecne w tych produktach dopełniają̨ się̨ pod względem zawartości aminokwasów egzogennych, co znacznie zwiększa wykorzystanie spożytego białka. Warto pamiętać, że około 40 – 60 g suchych nasion roślin strączkowych odpowiada 150 g mięsa.

Tab. 1. Zawartość białka w wybranych produktach roślinnych i zwierzęcych

Niemowlęta i dzieci wymagają dostarczania stosunkowo większej ilości egzogennych aminokwasów niż dorośli. W przypadku prawidłowego łączenia różnych źródeł białka roślinnego, jakość białka w racji pokarmowej może być zwiększona, jednak wymaga to zwiększenia ogólnej podaży białka, aby zwiększyć ilość aminokwasów egzogennych. Dlatego też zwraca się uwagę, aby w przypadku stosowania diety wegańskiej podaż białka zwiększyć o 30 – 35% w diecie dzieci poniżej 2. r.ż., a w wieku 2 – 6 lat o 20 – 30%. Również w przypadku nastolatków na diecie wegańskiej należy zadbać o zwiększenie podaży białka w diecie.

Witamina B12 

U osób stosujących dietę wegańską pojawia się bardzo duże ryzyko wystąpienia niedoboru witaminy B12. Jest to spowodowane tym, że występuje ona praktycznie wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego, podczas gdy produkty roślinne są jej całkowicie pozbawione. W organizmie człowieka witamina ta może być wytwarzana przez mikroflorę jelita grubego, ale jej wykorzystanie z tego źródła nie jest dokładnie określone U osób stosujących dietę wegańską, które nie spożywają produktów wzbogaconych w witaminę B12, właściwie nie jest możliwe jej dostarczenie z samej diety zawierającej żywność konwencjonalną i fermentowaną. W wyniku fermentacji bakteryjnej produkty pochodzenia roślinnego, takie jak kiszona kapusta, mogą zawierać śladowe ilości witaminy B12. Niektóre produkty (np. grzyby Shiitake, algi morskie) mogą zawierać witaminę B12, jednak jej ilość może być różna i nie jest jasne, w jakim stopniu jest biologicznie dostępna. Dlatego też weganie mogą zapewnić sobie odpowiednią podaż witaminy B12 jedynie poprzez jej suplementację.

Długołańcuchowe nienasycone kwasy tłuszczowe omega 3 

Dzieci na diecie wegańskiej spożywają mniej tłuszczu, w tym także prozdrowotnych kwasów tłuszczowych omega‑3, które znajdziemy w rybach, owocach morza i jajach. Zaleca się spożywanie roślinnych źródeł prekursora wyżej wymienionych niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych — kwasu linolenowego: siemienia lnianego, nasion chia, oleju rzepakowego i orzechów włoskich.

Żelazo

Z uwagi na mniejszą biodostępność żelaza ze źródeł roślinnych dzieci na diecie wegetariańskiej wymagają większej podaży tego mikroelementu. Należy również zwrócić uwagę na łączenie źródeł żelaza z innymi pokarmami m.in. witaminą C ułatwia wchłanianie żelaza, natomiast błonnik, kwas fitynowy czy taniny (zawarte w produktach zbożowych, roślinach strączkowych, herbacie) — utrudniają. W okresie intensywnego wzrostu może być wymagana suplementacja żelaza.

Wapń

Wapń pełni rolę budulcową oraz regulacyjną. Jest podstawowym składnikiem kości, zębów oraz chrząstek. Są one jednocześnie magazynem wapnia, z którego jest on uwalniany do krążenia. We krwi jest niezbędny do procesu jej krzepnięcia oraz regulacji ciśnienia. Natomiast w mięśniach bierze udział w mechanizmie skurczu. W przewodzie pokarmowym wapń jest aktywatorem enzymów, a także uczestniczy we wchłanianiu witaminy B₁₂. 

Wapń jest składnikiem mineralnym powszechnie występującym w żywności. Jest obecny w produktach pochodzenia zwierzęcego, roślinnego i wodzie. Wśród źródeł odzwierzęcych najbogatsze w wapń jest mleko i jego przetwory. Wśród produktów roślinnych najbogatsze w wapń są orzechy, nasiona i pestki, niektóre nasiona roślin strączkowych, warzywa z rodziny kapustnych, a także niektóre zboża. Wzbogacane w wapń napoje roślinne również będą uzupełniały dietę w ten składnik mineralny. Warto zwrócić uwagę również na nietypowe zboża bezglutenowe, np. amarantus zawierający 159 mg wapnia w 100 g lub teff (miłka abisyńska) zawierający 180 mg tego składnika mineralnego w 100 g suchego produktu.

Podsumowanie

W stanowiskach znacznej części towarzystw naukowych stwierdza się, że stosowanie diety wegetariańskiej, w tym wegańskiej, jest możliwe we wszystkich okresach życia, również u dzieci i młodzieży. Wraz ze wzrostem restrykcyjności diety i liczby wykluczonych produktów wzrasta jednak ryzyko niedoborów m.in. witaminy B12, kwasów omega‑3 czy wapnia. Dlatego należy szczególnie dbać o właściwe zbilansowanie diety i skorzystać ze wsparcia lekarzy lub/​i dietetyków.

Piśmiennictwo

1. Jarosz M., Charzewska J., Wajszczyk B., Chwojnowska Z.: Czy wiesz, ile potrzebujesz białka?Instytut Żywności i Żywienia, Redaktor naukowy serii „Czy wiesz, ile potrzebujesz…”: prof. dr hab. n. med. Mirosław Jarosz, Warszawa 2019.
2. Kozłowska H.: Dieta wegetariańska u dzieci — zdrowo czy nie? www​.adamed​.expert
3. Malinowska J.: Wapń – znaczenie, źródła, przykłady realizacji z diety. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej.
4. Marsh K., Munn E., Baines S.K.: Protein and vegetarian diets, The Medical journal of Australia, 2012, 1(2), 7 – 10.
5. Włodarek D.: Dieta wegańska u dzieci, Forum Pediatrii Praktycznej, 2018.